Ngũ uẩn (Năm uẩn)
–>Bài cùng nội dung:
- Năm uẩn(ngũ uẩn) – Thích Viên Giác – trích từ Phật Học Cơ Bản Tập 2
- Khái quát về ngũ uẩn vô ngã – Thích Thiện Siêu
- Năm Uẩn Đều Không
——————-
Ngũ uẩn hay 5 uẩn (tiếng Phạn sanskrit: pañca-skandha, pali: pañca-khandha, tiếng Hán: wǔyùn 五蘊), cũng gọi là Ngũ ấm , là năm (pañca) nhóm (skandha) tượng trưng cho năm yếu tố tạo thành con người, toàn bộ thân tâm. Ngoài ngũ uẩn đó ra không có gì gọi là cái “ta”.
Ngũ uẩn là:
1. Sắc (sanskrit,pali: rûpa, ), chỉ thân và sáu giác quan (hay còn gọi là lục căn, bao gồm mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý), do Tứ đại [1] (phạn ngữ, pali: mahâbhûta) tạo thành, đó là bốn yếu tố đất, nước, gió, lửa. Sắc tạo nên các giác quan và đối tượng của chúng.
2. Thụ [2] (sanskrit,pali: vedanâ, chữ Hán 受), tức là toàn bộ các tri giác/cảm giác (không phân biệt dễ chịu, khó chịu hay trung tính)
3. Tưởng (sanskrit: saṃjñâ, pali: saññâ, chữ Hán 想), là nhận biết các tri giác như âm thanh, màu sắc, mùi vị…, kể cả nhận biết ý thức đang hiện diện.
4. Hành (sanskrit: saṃskâra, pali: saṅkhâra, chữ Hán 行), là những hoạt động tâm lí sau khi có tưởng, ví dụ chú ý, đánh giá, vui thích, ghét bỏ, quyết tâm, tỉnh giác. Hành là đối tượng đã tạo nên nghiệp thiện ác v.v.. Cũng có thuyết chủ trương, nếu tất cả các pháp hữu vi đều là những pháp tạo tác, đổi dời, thì không chỉ Hành uẩn, mà ngay cả sắc, thụ, tưởng, thức cũng đều có thể gọi là Hành uẩn.
5.Thức (sanskrit: vijñâna, pali viññâṇa, chữ Hán 識), bao gồm 6 dạng ý thức liên hệ tới sáu giác quan: Ý thức của mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý. Thức phụ thuộc vào sáu căn tiếp xúc với sáu trần để hình thành nên sáu thức. Nếu không có thức người ta sẽ không phân biệt được màu sắc hay âm thanh v.v.
Ngũ uẩn cũng được gọi là 5 yếu tố ràng buộc vì chỉ có Phật, Bồ Tát, A-la-hán mới không bị dính mắc nơi chúng. Đặc tính chung của chúng là Vô thường, Vô ngã và Khổ [3] hoặc có tính Không(tánh không) . Bát-nhã-ba-la-mật-đa tâm kinh nhấn mạnh đến tính Không của ngũ uẩn.
Tính chất khổ, vô thường, tính không của năm uẩn là một trong những quan điểm/khái niệm quan trọng của Phật giáo. Khổ xuất phát từ sự bấp bênh, không chắc thật của các uẩn đó; con người cũng chỉ là một sự giả hợp được tạo thành từ năm uẩn.
Ngũ uẩn có thể được hiểu là sự mô tả rõ hơn về mối tương tác qua lại giữa thân, tâm với các đối tượng vật chất, cũng như bản chất của tâm thức là gì.
Các diễn giải trên mang tính chất tương đối và còn tùy thuộc vào mỗi tông phái hay trường phái Phật giáo. Khái niệm Sắc uẩn dễ hiểu và hình dung hơn 4 uẩn còn lại. Bốn uẩn: Thọ, Tưởng, Hành, Thức có sự chồng chéo ngay cả về mặt khái niệm, cách sử dụng từ để mô tả, chứ chưa nói tới việc hiểu về các khái niệm này; đôi khi khó phân biệt rõ ràng “1 diễn biến trong tâm thức thuộc về uẩn nào” trong những tình huống tiếp xúc nội và ngoại tâm phức tạp, một hành giả có sự thực hành thiền định lâu năm sẽ dễ cảm nhận sự chồng chéo về khái niệm 5 uẩn hơn là những người chỉ đọc và nghiên cứu lý thuyết qua các câu từ mô tả hay ví dụ đơn giản.
Bài viết có nội dung mở, được cập nhật khi có thể. Nếu bạn có đóng góp, bổ sung thêm. Vui lòng liên hệ hoặc để lại bình luận.
Tổng hợp
[1] tạm hiểu là 4 nhóm yếu tố lớn hình thành nên vật chất.
[2] hay là Thọ (thọ uẩn). Từ “thụ” dùng phổ biến trong văn phong hiện đại và phổ thông hiện nay, dễ hiểu hơn. Từ cảm thụ được dùng phổ biến hơn là cảm thọ.
[3] Khổ ở đây là trong phạm trù Phật giáo, khác với cách hiểu khổ của thế tục hay ngoại đạo. Sự bất toại nguyện có thể là một ví dụ về Khổ trong Phật giáo.
–>Bài cùng nội dung:
- Năm uẩn(ngũ uẩn) – Thích Viên Giác – trích từ Phật Học Cơ Bản Tập 2
- Khái quát về ngũ uẩn vô ngã – Thích Thiện Siêu
- Năm Uẩn Đều Không
Xem thêm: