Khi Hasan, một nhà hiền triết Hồi giáo sắp qua đời, có người học trò hỏi ông: “thưa thầy, thầy mất đi rồi chúng con sẽ học ai để có kiến thức uyên bác như thầy? ai là thầy của ngài?”
Hasan đáp: “Những người thầy của ta nhiều vô số kể. Nếu điểm lại tên tuổi của các vị ấy hẳn sẽ mất hàng tháng, hàng năm, và như thế lại quá trễ vì thời gian của ta còn rất ít. Nhưng ta có thể kể ra đây ba người thầy sau trong số các vị ấy để các con hiểu”
Người đầu tiên là một tên trộm. Có một lần ta đi lạc giữa sa mạc, khi ta tìm đến được một khu làng thì trời đã rất khuya, mọi nhà đều đã đóng cửa đi ngủ cả. Đi tới một góc phố tối tăm, ta bắt gặp 1 tên trộm, ông ta đang khoét vách một căn nhà trong làng. Ta hỏi ông ta xem có thể cho biết nơi nào có thể ngủ qua đêm, ông ta trả lời: “Khuya khoắt thế này thật khó tìm chỗ nghỉ chân, ông có thể đến nghỉ ở chỗ tôi nếu không ngại ở chung với một tên trộm.”
Ta đã ở nhà tên trộm hẳn 1 tháng xem hắn là người như thế nào. Cứ mỗi đêm trước khi đi làm anh ta lại nói câu quen thuộc: “Tôi đi làm đây. Ông ở nhà và cầu nguyện cho tôi nhé!” Mỗi khi anh ta trở về ta đều hỏi: “Có trộm được gì không?” và anh ta đều đáp: “Hôm nay chẳng trộm được gì, nhưng ngày mai tôi sẽ làm được, có thể lắm chứ”. Ta chưa bao giờ thấy ông ta trong tình trạng tuyệt vọng, ông ta luôn lạc quan.
Có lần ta đã suy ngẫm và suy ngẫm trong nhiều năm ròng để rồi không ngộ ra được một chân lý nào. Ta đã rơi vào tình trạng tuyệt vọng, tuyệt vọng đến nỗi ta nghĩ mình phải chấm dứt tất cả những điều vô nghĩa này. Ngay sau đấy ta chợt nhớ đến tên trộm, kẻ hằng đêm vẫn quả quyết: “Ngày mai tôi sẽ làm được, có thể lắm chứ!”
Người thầy thứ hai là một con chó. Khi ta ra bờ sông uống nước, có một con chó xuất hiện. Nó cũng khát nước. Nhưng khi nhìn xuống dòng sông, nó thấy cái bóng của mình nhưng lại tưởng đó là một con chó khác. Hoảng sợ, nó sủa lên và bỏ chạy. Nhưng cơn khát đã chiến thắng nỗi sợ hãi trong lòng, nó quay lại và nhảy xuống sông và cái bóng biến mất. Ta hiểu đây là một thông điệp đã được gửi đến cho ta: ” con người phải biết chiến thắng nỗi sợ trong lòng bằng hành động”
Người thầy cuối cùng của ta là một đứa bé ta gặp khi đến một thành phố nọ và thấy một đứa bé trên tay cầm một cây nến dã thắp sáng để đặt trong đền thờ. Ta hỏi đứa bé: “Con tự thắp cây nến này phải không?” Đứa bé đáp: “Thưa phải.” Đoạn ta hỏi: “Lúc nãy nến chưa thắp sáng, nhưng chỉ một thoáng sau đã cháy sáng. Vậy con có biết ánh sáng từ đâu đến không?”
Đứa bé cười to, thổi phụt ngọn nến và nói: “Ngài thấy ánh sáng đã biến mất, vậy ngài bảo ánh sáng đã đi đâu?”
Cái tôi ngạo nghễ của ta hoàn toàn sụp đổ, pho kiến thức kim cổ của ta cũng sụp đổ theo. Lúc ấy ta nghiệm ra sự dốt nát của bản thân. Và từ đó ta vất đi tất cả những tự hào về kiến thức của mình.
Đúng là có thể nói ta không có một ai là thầy, nhưng điều này không có nghĩa ta không phải là một học trò. Ta xem vạn vật là thầy. Tinh thần học hỏi của ta luôn rộng mở hơn tất cả các người. Ta không có một người thầy vì ta có hàng triệu triệu người thầy mà ta đã học được mỗi khi có thể. Điều thiết yếu trong cuộc sống là luôn sẵn sàng làm một học trò. Và phải luôn sẵn sàng học hỏi từ những điều bình thường, những con người giản dị nhất.
